Thương hoài gỏi đu đủ mắm nêm
Năm 1992, tôi ra Huế thăm má – người ân nhân đã từng cưu mang cả nhà tôi trong những năm tháng chiến tranh loạn lạc. Hầu như cứ 1, 2 năm, ba đều đưa cả nhà ra thăm má. Nhà của má ở ngôi làng nhỏ ngoại thành Huế. Từ miền Nam, tôi phải đi qua 1 chuyến xe đò và lên tàu lửa đi 2 ngày để ra Huế. Ngôi nhà của má – đã được xây dựng cả trăm năm, đó là ngôi nhà làm bằng gỗ giáng hương đã phủ màu thời gian, nhà có 3 gian chính và bên trái nhà thông ra nhà bếp ở vườn sau.
Nhà má vô cùng đơn sơ với những món đồ giản dị, thứ duy nhất mà tôi ấn tượng chính là khu vườn rau trái xanh mướt mà má chăm chút mỗi ngày. Má bảo ở quê chẳng ai đi chợ hàng ngày, hiếm lắm mới lên chợ để mua dăm gói bột ngọt, muối hột và ít thịt cá khi nhà có khách xa ghé thăm. Tôi là cậu bé quen nếp sống ở miền Nam nên háo hức được đi chợ cùng má. Chợ quê nhìn hệt như những bộ phim xưa tôi nhớ que kem khi ấy chỉ 100đ – tờ tiền mà miền Nam không còn dùng nữa nhưng ở Huế vẫn còn sử dụng, thoáng cái đã gần 30 năm tôi vẫn nhớ mãi về kỷ niệm ngày hôm ấy.
Ba mẹ và tôi ở lại chơi một tuần. Từ không thích không khí trầm mặc u buồn đặc trưng ở Huế tôi chuyển sang thích và ghiền các món ăn miền Trung từ khi nào không biết dẫu vị cay trên mâm cơm má làm đôi lúc làm tôi đỏ mặt tía tai. Có một món mà tôi ấn tượng hoài, đó chính là món gỏi đu đủ mắm nêm mà má đã đãi ngày chia tay chúng tôi. Đu đủ chín cây vừa hườm được má bào sợi mỏng ngâm vào nước đá cho giòn, thịt ba rọi từ heo nhà nuôi ít mỡ nhiều nạc luộc sơ với muối rồi cắt nhỏ. Má còn mua thêm ít tôm đất ngoài chợ về xào sơ nêm thêm chút bột ngọt, tất cả trộn đều với mắm nêm pha chanh ớt, cà chua xắt mỏng… khi ăn rắc chút đậu phộng rang và húng lủi, quế… trộn đều thưởng thức. Đến tận bây giờ tôi vẫn không thể nào quên được món ăn chơi mà ngon nhức lòng như thế, sợi đu đủ giòn sần sật, miếng thịt vừa nạc vừa mỡ ngon béo dai dai, điểm xuyết cùng tôm đất tự nhiên xào dậy mùi thơm và đậm đà khó quên của ngày hôm ấy. Tôi ăn ngon đến nỗi hết đĩa rồi vẫn cứ lấy đũa chấm chấm vào đĩa thòm thèm mãi không thôi.
Sau này tôi cũng tập làm món ăn chơi mà cực hao ấy. Ai đến nhà cũng khen nức nở, làm tăng niềm vui trong những câu chuyện hàn huyên, linh hồn chính là chén mắm nêm được pha chế với tỏi ớt bằm nhuyễn, chút nước sôi cùng cốt chanh tươi, chút đường và bột ngọt giúp lại dịu vị mặn của mắm nhưng vẫn giữ ven nguyên hương vị đặc trưng của món ăn. Tất cả trộn đều tạo nên món ăn khai vị rất bắt miệng, là món ăn chơi mỗi khi rảnh rỗi hay đơn giản là những ngày nhạt miệng ngán những món quen thuộc, cần một món ăn làm khơi dậy những cảm xúc trong lòng thì món gỏi đu đủ trộn mắm nêm luôn là món mà tôi nghĩ đến đầu tiên và ưa thích nhất trong mâm cơm nhà mình.
Nhiều năm đã trôi qua, má đã theo mây trắng về trời từ thuở lâu lắc. Nhưng những ký ức đẹp mà tôi có chỉ giữ riêng trong tim mình bài học về tình nghĩa giữa những người xa lạ, về hình ảnh người bà, người mẹ nhân từ dẫu không máu mủ đã dang tay cưu mang cả nhà tôi trong những ngày khốn khó. Món ăn xưa còn là món ăn khơi dậy trong tôi bài học về sự sẻ chia giữa người với người, cũng từ món ăn ấy tôi hiểu hơn về bài học đạo đức mà ba tôi đã dạy “một miếng khi đói bằng một gói khi no, làm người nhất định phải sống tử tế, ai có ơn mình phải nhớ suốt đời nha con”. Là nơi xa lạ nhưng từ lúc nào tôi vẫn xem đó là một phần quê hương trong mình, dẫu thời gian như giọt thần kỳ đã làm xóa đi tất cả nhưng vẫn còn đó trong tim tôi kỷ niệm đẹp của ngày xưa thương mến.
Chiều nay trên đường đi làm về tôi nhìn thấy gánh gỏi đu đủ của người phụ nữ bán trên đường, ghé lại mua một hộp nghe cô bán giọng đặc sệt miền Trung tự dưng lòng muốn khóc nhớ về những kỷ niệm với món ăn này bên má. Người ta lớn rồi chỉ mong mình bé lại để được vẫy vùng trong tuổi thơ thêm lần nữa, tôi may mắn vì có tới hai người mẹ, người sinh ra tôi và người cưu mang tôi khi còn bé. Cứ mỗi năm đến mùa gió chướng se sắt tôi lại tự tay làm đĩa gỏi đủ đủ cúng má, ở nơi xa tôi tin má sẽ nở nụ cười nhai trầu móm mém như các mệ các bà ngoài quê hương miền Trung ấy. Có quá nhiều ký ức đẹp trong một món ăn giản dị, món gỏi này gợi nhớ cho tôi về những tháng ngày cổ tích đã mất, đẹp đẽ và hồn nhiên, xin cảm ơn má với món ăn mà cả đời tôi không bao giờ quên được dẫu cho mọi thứ chẳng thể nào quay lại được nữa./.
Lê Hùng Phương
